Zdradzeni o świcie czyli tajemnice „Tajemnicy Westerplatte”

Kanadyjska premiera tego filmu odbyła się 23 lutego o godzinie 12:30 w kinie na przedmieściach Toronto. Czekaliśmy wyjątkowo długo, bo przeniesienie na ekran jednego dnia akcji trwało tu prawie rok, ale mieliśmy za to wreszcie poznać tajemnice Westerplatte. Dla filmowców, którzy je już znali, jedyną tajemnicą mogło być przyjęcie filmu przez widzów. Zacznijmy więc od ich spotkania z polonijną publicznością, które odbyło się tuż po premierowej projekcji. Trochę bezsensownie było prowadzone w dwóch językach, bo sądząc po bardzo niskim stężeniu woni popkornu, w kinie obecni byli raczej wyłącznie Polacy. Dla pierwszego widza, który wyraził o filmie swoją opinię, sprawił on wrażenie jakby zrobili go Niemcy.  W tym momencie reakcja sporej części widowni zaczęła przypominać tą ze spotkania posła Antoniego w gminnym ośrodku kultury, kiedy nie okazano odrobiny kultury na dość rzeczowe pytanie. Nie popisała się nią także prowadząca spotkanie polonijna dziennikarka, która w pierwszej chwili wypowiedź widza próbowała nawet zignorować. Prawdą jest, że film od początku uważany był jako antypolski ze względu na dość kontrowersyjne pomysły reżysera.  Po projekcji widzowie z pewnością odetchnęli z ulgą, że nie było aż tak źle. Polscy żołnierze nie zostali przedstawieni w nim jako banda pijaków oddających mocz na portret marszałka Polski. Owszem wódkę pito, ale bardzo umiarkowanie, a Rydza-Śmigłego zastąpiono plakatem propagandowym. Jakie więc były te tajemnice i czy na ich podstawie widz mógł odnieść takie właśnie wrażenie? Chyba najważniejszą  z nich poznaje dowódca Westerplatte już na samym początku, kiedy to jego przełożony w największej tajemnicy informuje go, że mający przyjść im z pomocą oddział został wycofany, ale oni mają się bronić wielokrotnie dłużej niż zakładano. Żołnierze oczywiście tajemnicy tej nie poznali i czekając na posiłki bronili się dzielnie. Jednak przedstawione w filmie sceny niemieckich ataków przypominały trochę harcerskie podchody. Lecz to jest właśnie kolejna tajemnica, bo jak powiedzieli goście z Polski tak właśnie wtedy to wyglądało naprawdę, bo ataki przeprowadzane były przez małe grupki Niemców podpływających łodzią z pancernika. Czyli mówiąc wprost, oddział majora Sucharskiego skazano na pewną zagładę, w obronie nie mającej żadnego militarnego znaczenia placówki, co nie przedstawia jednak polskiego dowództwa w najlepszym świetle. W takiej sytuacji  załamanie dowódcy, które nie było zresztą dla historyków tajemnicą  jest jak najbardziej zrozumiałe.  O kolejnej tajemnicy czyli egzekucji własnych żołnierzy, historycy nic nie wiedzieli, bo wymyślił ją sobie reżyser Paweł Chochlew. Podobno pasowała mu do sceny zamoczenia plakatu „silni, zwarci, gotowi” w  odreagowaniu na zabicie swoich kolegów. Obrońcy Westerplatte słuchając komunikatów o posuwaniu się wojsk niemieckich i tak już wiedzieli, że Polska nie była ani silna, ani zwarta, ani gotowa, lecz wymyślona scena porównuje polską armię do sowieckiej, gdzie strzelanie do swoich było często praktykowane. Tym bardziej, że ci żołnierze nie zrobili nic co mogłoby usprawiedliwić ich zamordowanie. Chociaż po paru dniach stracono złudzenie na odsiecz polską, to ciągle czekano na pomoc zachodnich sojuszników. Każdy pojawiający się w oddali okręt czy samolot był nadzieją, że ona nadchodzi. Niestety, o świcie 1 września oni sami zostali zdradzeni przez dowództwo, a Polska przez Francję i Anglię. Film ten był doskonałą okazją do przypomnienia dzisiejszym unijnym partnerom tamtych wydarzeń. Tym bardziej ,że szczególnie Anglicy sami nie bardzo chcą pamiętać o naszych zasługach w obronie ich ojczyzny. Problem tylko w tym, że musiałby powstać film, który nadawałby się do dystrybucji poza Polską.  Niestety, ale ten wyrażnie odbiega od tego co można byłoby nazwać dobrym kinem. Tajemnicę, już nie Westerplatte ale realizatorów stanowi jego kręcenie w dość kosztownej technice trójwymiarowej, której jakość nie tylko pozostawia wiele do życzenia, ale wręcz pogarsza odbiór fimu, sprawiając czasami wrażenie jakbyśmy oglądali komiks lub grę komputerową. Jedno z ostatnich pytań na spotkaniu z publicznością dotyczyło dość dziwacznego zakończenia filmu. Widz był zdziwiony, że nie podano jak to bywa z reguły w historycznych produkcjach, danych o choćby siłach i stratach po obu stronach. Tajemnicę tą zdradził producent Jacek Samojłowicz oświadczając, że straty po polskiej stronie były zbyt małe, czyli jakby nie było się czym chwalić, a ponadto Niemcy podawali inne dane i mogliby mieć pretensje (?!). Małe, bo Niemcy nie nacierali zbyt mocno, czy też dlatego,że polscy żołnierze dobrze walczyli? Brak czasu nie pozwolił na dyskusję, ale może i dobrze bo to jest ten sam pan, który wyprodukował największy chyba gniot w historii polskiej kinematografii „Kac Wawa”, a tym którzy to „dzieło” krytykowali  groził procesami.  Oczywiście w filmie fabularnym reżyser ma prawo wprowadzać wątki fikcyjne dla osiągnięcia zamierzonego celu. Pytanie tylko jaki cel chce osiągnąć. Obrona Westerplatte jest dla nas jednym z pomnikowych wydarzeń II wojny światowej. Kiedy pojawia się szansa na przypomnienie tamtych legendarnych przecież wydarzeń, również nowym pokoleniom, otrzymujemy film o bezsensownej walce pod nieodpowiedzialnym dowództwem, czyli niestety tak jakby może chcieli nakręcić to właśnie Niemcy. Oczywiście nie wszyscy tak uważają, bo spotkać można opinię również w polonijnej prasie, że oto bohaterowie zostali przedstawieni tu w nowym, ludzkim świetle. Bo w czasach PRL-u filmowany świat był czarno-biały (nie chodzi tu oczywiście o kolory), a Amerykanie w „Deer Hunter” dawno już pokazali gorzką prawdę o wojnie. Ponadto w Polsce mieliśmy jeszcze szmalcowników i morderców swoich sąsiadów. Chociaż trudno się z tym nie zgodzić, ale tak naprawdę jeszcze trudniej zgodzić. Przede wszystkim czy jest w ogóle jakiś bohater, który po wyciągnięciu wszystkich jego słabości i przedstwieniu w tym „nowym, ludzkim świetle”, byłby w dalszym ciągu postacią do naśladowania? Największymi mistrzami w czarno-białym przedstawianiu świata są akurat Amerykanie. W PRL twórcy mogli sobie pozwolić tylko na tyle ile pozwoliła im cenzura. Bezsensowny jest też przykład filmu o wietnamskiej wojnie. Tamta była w Ameryce znienawidzona i na znak protestu przeciwko niej palono tam nie wietnamskie czy sowieckie flagi, ale właśnie amerykańskie. Dla nas wrzesień 1939 jest czasem bohaterskiej obrony niedawno co odzyskanej ojczyzny. My mamy Westerplatte oni Pearl Harbour, ale żaden amerykański reżyser nie pozwoliły sobie lub może nawet nie pozwolonoby jemu, żeby ktoś w Ameryce mógł mieć wątpliwości czy filmu o japońskim ataku nie kręcili czasami Japończycy. Chociaż Amerykanie czy Francuzi popełnili dużo większe grzechy w stosunku do Żydów to przede wszystkim dzięki Polakom lub ściślej mówiąc, osobom posiadającym polskie obywatelstwo, na liście winnych Holokaustu Polacy chyba już przegonili Niemców. Jaka cenzura każe właśnie teraz przedstawiać wszystko w taki „czarno-biały” sposób? W dodatku rzadko kiedy bierze się pod uwagę realia tych okrutnych sąsiedzkich wydarzeń. Chociaż powstały i ciągle powstają filmy czy książki o pokłosiu polskich sąsiadów, to pokłosie żydowskich funkcjonariuszy bezpieki jest ciągle przemilczane, a przecież oni też byli sąsiadami. Chociaż nasza historia obfituje przede wszystkim w bohaterskie klęski, jednak my nie potrafimy nawet największych zwycięstw wykorzystać do promocji Polski w świecie. Do ekranizacji jednego z najbardziej chwalebnych, czyli bitwy pod Wiedniem zabierano się latami, aż zrobili to Włosi. Film, przy którym każdy pogardzany spaghetti western to prawdziwe arcydzieło, stanowi kpinę z tego wydarzenia podpartą w dodatku beznadziejną grą zatrudnionych tam polskich aktorów. Z „cudu na Wisłą” wydawałoby się doświadczony przecież reżyser, zrobił kiepski romans klasy B, ale w 3D. Może dlatego ciągle tylko my wiemy, że bitwa tamta uratowała Europę przed sowieckim najazdem. W mniej odległej historii wierzymy, że to „Solidarność” trochę z pomocą Papieża Polaka obaliła komunizm. Aż się prosiło tu o kontynuację świetnych przecież filmów powstałych za czasów PRL :„Człowieka z marmuru” i „Człowieka z żelaza”. Mało prawdopodobnym jest, że Wajda nie chciał lub nie potrafiłby tego zrobić. Raczej wszedł w „układ” , który w obecnych czasach jest dużo skuteczniejszy od cenzury. W końcu sierpień 1980 po swojemu przedstawili Niemcy w filmie „Strajk” gdzie raczej żaden z nich nie miał powodu powiedzieć, że wygląda on tak jakby nakręciliby go Polacy. Co pozostało nam jeszcze do sknocenia? Powstanie Warszawkie? Bitwa o Monte Casino? Oczwiście chociaż jedno to klęska, a drugie zwycięstwio to w ocenie historyków jedno i drugie nie miało większego sensu i zupełnie niepotrzebnie poświęcono tam życie setek tysięcy Polaków. Tylko, że błedy na górze nie odbierają tym ludziom bohaterstwa. Chyba, że ktoś pokaże to w „nowym, ludzkim świetle”. W dzisiejszym świecie od dawna film zastąpił podręcznik historii. Raczej wątpliwe abyśmy my, wychowani także na amerykańskich westernach, chcieli oglądać ten dziki zachód w nowym, ludzkim świetle. Tym bardziej, że to światło czym dalej tym jest słabsze i wcale nie ma gwarancji, że oświetli tylko samą prawdę. Filmy historyczne mają to do siebie, że bardzo rzadko powstaje ich kilka na taki sam temat. Kto pierwszy to zrobi, taka wersja pozostaje na długo. Miejmy nadzieję, że nikt też nie wpadnie na pomysł rzucania tego „nowego światła” na taką naszą świętość, jaką jest obrona Częstochowy. Czy prawda, że Szwedzi wtedy stamtąd ze względów politycznych sami się wycofali, jest tak naprawdę nam teraz potrzebna? Znają ją historycy i nie jest to żadną tajemnicą, ale patriotyczny film, nawet trochę przypudrowany podobnie jak patriotyczna pieśń ma także podnosić ducha w narodzie, a nie go zabijać. Chyba, że ktoś robi to celowo, albo inaczej nie potrafi. My z pieśniami też mamy problem. W ostatnich scenach „Tajemnicy Westerplatte” żołnierze już po kapitulacji zaczynają śpiewać polski hymn, czyli także o tym, że „dał nam przykład Bonaparte, jak zwyciężać mamy”.  Przecież Bonaparte jest symbolem klęski, a ponado był zdrajcą Polski. Kiedy car Aleksander I chciał przywrócić ją niepodległą, to  właśnie Bonaparte to zawetował, mówiąc: „obaczę, jeśli Polacy są godni być narodem”. Dlatego utworzono Księstwo nie Polskie tylko Warszawskie, bo sam Bonaparte nie chciał aby jego nazwa nawiązywała do tradycji państwa polskiego. Niestety, ale nieodrobione lekcje z historii najczęściej powodują, że musimy zdawać z niej powtórkę. I tak się stało ponad sto lat poźniej kiedy to rodacy Bonapartego o świcie 1 września znów nas zdradzili. Czy musimy zmieniać więc hymn i wygrzebywać z popiołów historii wszystkie jej tajemnice? Raczej nie, wystarczy uważać aby nie grzebali w nich  tacy jak na przykład Chochlew, przypomniający w tym rozgrzebywaniu historii raczej kurę niż archeologa.

dla prawda.ca
Krzysztof Sapiński
Toronto 17 marca 2013

PS

Wygląda na to, że ten widz z popremierowego spotkania nie był pierwszym kto nabrał pewnych podejrzeń, bo sam organizator kanadyjskiej premiery mógł coś o tym wiedzieć wcześniej. Dyskretny tego kod został zawarty na biletach wstępu. Orginalny tytuł „Tajemnica Westerplatte” został zamieniony na Tajemnice i wcale nie Westerplatte, bo na bilecie jak widać widnieje podobna lecz inna nazwa. Najważniejszym jednak dowodem może być to, że napis wydrukowano ulubionym przez Niemców gotykiem! To oczywiście pół żartem, lecz tak na serio, wśród osób zajmujących się sprowadzaniem do nas polskiej kultury znajdują się też tacy, którzy każdą krytykę firmowanego przez nich spektaklu, koncertu lub filmu odbierają  jako atak na ich osobę. Przyzwyczajeni są do tego, że polonijne media drukujące reklamy od nich, raczej nigdy nie odważają się na słowa krytyki, chociaż często podważają  tym samym swoją wiarygodność. Wśród Polonii kanadyjskiej najbardziej czułym na tym punkcie jest Zbigniew Świderski z Pegaz Art Production. Niejednokrotnie prawda.ca spotkała się z dość nieprzyjemnymi reakcjami na zamieszczne, obiektywne komentarze dotyczące oferty Pegaza. Niestety dowodzi to niezrozumienia wykonywanej przez niego pracy. Tak jak sklep Starsky w bardzo ograniczonym stopniu może odpowiadać za smak sprzedawanej tam czekolady, tak agencja Pegaz nie jest całkowicie odpowiedzialna za poziom sprowadzanych spektakli. Tym bardziej, że prawie wszystkie goszczą u nas jakby po drodze z Nowego Jorku do Chicago. W przypadku filmu „Tajemnica Westerplatte” Pegazowi należą się przede wszystkim słowa uznania za zorganizowanie kanadyjskiej premiery w tak krótkim czasie po polskiej. Dzięki temu mógł powstać również powyższy tekst. Ponieważ akurat w dniu jego publikacji 17 marca, wypadają imieniny Zbigniewa, życzymy solenizatowi Zbyszkowi Świderskiemu aby wreszcie zaczął w nowym, ludzkim świetle prowadzić swoją bardzo pożyteczną przecież działalność impresaryjną.